İçindekiler

Sanat Eserleri ve Koleksiyon Ürünlerinin Miras Yoluyla Devrinde Vergisel ve Hukuki Koruma Mekanizmaları

Sanat Eserlerinin Miras Yoluyla Devrinde Hukuki Temel: Taşınır Mülk mü, Kültürel Miras mı?

Yüksek gelirli bireylerin malvarlığı profili incelendiğinde, klasik taşınmazların yanı sıra değerli tablolar, heykeller, antikalar, koleksiyonluk saatler, mücevherler ve nadir objeler gibi varlıkların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bu tür sanat eserleri, sadece estetik veya yatırım değeriyle değil, aynı zamanda açısından da özel bir hukuki statüye sahiptir.

Ancak Türkiye’de sanat eserlerinin ve koleksiyon ürünlerinin miras yoluyla devrinde hangi hukuki statüye tabi olduğu, çoğu zaman belirsizlik içindedir. Çünkü bu tür varlıklar, hem olarak medeni hukuk kapsamına girmekte, hem de niteliğinde olmaları hâlinde özel kanunlarla koruma altına alınmaktadır. Bu ayrım, miras paylaşımı ve mülkiyet devri açısından temel öneme sahiptir.

Türk Medeni Kanunu'na göre, vefat eden bir kişinin malvarlığı tüm aktif ve pasif değerleriyle birlikte mirasçılarına geçer. Bu kapsamda tablolar, sanat eserleri, antikalar ve koleksiyon ürünleri de “taşınır mal” statüsünde değerlendirilir. Ancak burada bir istisna devreye girer: Eğer ilgili eser, 2863 sayılı kapsamında bir “kültür varlığı” olarak tescillenmişse, bu durumda mirasçıya devri ve tasarrufu özel izne tabi olabilir.

Örneğin, Osmanlı dönemine ait bir hat levhası ya da Avrupa Barok dönemine ait bir tablo, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “kültür varlığı” olarak sınıflandırılmışsa, bu eserlerin satışı, yurtdışına çıkarılması veya paylaştırılması kısıtlamalara tabidir. Bu eserlerin miras yoluyla devri de özel prosedürler gerektirir.

Buradaki temel sorun şudur: Miras bırakanın evinde bulunan sanat eserinin kültür varlığı olup olmadığını mirasçılar genellikle bilmemektedir. Bu durum, mirasın tespiti ve paylaşımı sırasında ciddi lara ve vergi problemlerine yol açabilir. Özellikle veraset ve intikal vergisi beyanında, değer tespiti yapılmadan eksik ya da hatalı bildirim yapılması vergi cezaları doğurabilir.

Bunun yanında, bazı koleksiyon ürünleri yasal olarak sınırlı sayıda bulunabilir. Örneğin, tarihi öneme sahip bir antika tüfek, bir Arap yazması, el yazması Kur’an-ı Kerim ya da imzalı nadir bir kitap; müzelerde bulunması gereken eserler arasında değerlendirilebilir. Bu gibi durumlarda devlete bildirim yükümlülüğü doğabilir ve mirasçıların bu varlıkları elden çıkarma hakkı sınırlanabilir.

Öte yandan, modern sanat eserleri — örneğin çağdaş bir Türk ressamın orijinal tablosu — henüz kültür varlığı statüsünde olmasa bile, ekonomik değeri milyonlarca lira olabilir. Bu eserlerin miras paylaşımında “maddi olmayan manevi değer” taşıyabileceği gerekçesiyle uyuşmazlık çıkabilir. Mirasçılar arasında biri bu eseri sahiplenmek isterken diğeri satıştan elde edilecek parayı talep edebilir. Bu durumda hâkim tarafından paylaşımın nasıl yapılacağı, eserin piyasa değerine göre belirlenir.

Bu noktada miras bırakan kişinin sağlığında alacağı önlemler çok önemlidir. Özellikle sanat koleksiyonlarına sahip kişilerin, bu koleksiyonların paylaşımı için bir düzenlemesi, mülkiyeti belirli kişilere bırakması veya bir vakıf kurarak bu eserleri tüzel kişilik altında toplaması önerilir. Aksi hâlde mirasçılar arasında ciddi anlaşmazlıklar doğabilir ve değerli eserler korunamayabilir.

Sonuç olarak, sanat eserleri ve koleksiyon ürünlerinin miras yoluyla devri, klasik taşınır mal rejiminden ayrılan karmaşık bir hukuki yapıya sahiptir. Hem kültür varlığı mevzuatına hem de medeni hukuk kurallarına uygun hareket edilmesi gerekir. Bu süreçte deneyimli bir miras hukuku avukatı ile çalışmak, hem malvarlığının korunması hem de mirasçılar arasındaki olası uyuşmazlıkların önlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Veraset ve İntikal Vergisi Açısından Yüksek Değerli Koleksiyonların Değerlendirilmesi

Yüksek değerde sanat eserleri, antikalar, koleksiyonluk saatler, değerli mücevherler ve benzeri kültürel varlıkların miras yoluyla intikalinde en çok gözden kaçırılan hususlardan biri, bu varlıkların dür. Türkiye’de veraset ve intikal vergisi, 7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu ile düzenlenmiştir ve ölen kişinin malvarlığının mirasçılara geçişi sırasında devreye girer. Ancak çoğu mirasçı, koleksiyon değerine sahip taşınır malların bu kapsama girdiğinin farkında değildir.

Kanuna göre, mirasçıların ölen kişinin taşınır ve taşınmaz tüm malvarlığını ile bildirmesi zorunludur. Bu beyanname verilirken taşınır malların gerçek değerinin belirtilmesi gerekir. Lüks segmentte yer alan sanat eserleri, koleksiyon parçaları veya mücevherler ise genellikle “ev eşyası” olarak sınıflandırılmakta ve düşük değer beyan edilmektedir. Bu durum vergi kaçakçılığı olmasa bile, kapsamında cezai yaptırımlar doğurabilir.

Özellikle vergi dairesi, bildirilen koleksiyon malzemelerinin gerçek piyasa değerinin altında beyan edildiğini tespit ettiğinde, mükellef hakkında yeniden değerleme yapabilir. Bu durumda vergi farkı ve %50’ye varan uygulanabilir. Ayrıca gecikme faizi de tahakkuk ettirilir. Bu risk özellikle şu tür varlıklarda yüksektir:

Orijinal tablo, heykel ve baskılar,
Nadir koleksiyon saatleri (örneğin Patek Philippe, Audemars Piguet),
Tarihi mücevherler ve elmas taşlı takılar,
El yazması kitaplar veya dini eserler,
Osmanlı dönemine ait antikalar,
Yurt dışı açık artırmalardan alınmış kayıtlı sanat eserleri.

Veraset beyannamesi verilirken bu varlıkların değerlemesi nasıl yapılmalıdır? Burada en önemli husus, beyan edilen değerlerin olmasıdır. Bu amaçla:

Sanat eserleri için ,
Mücevherler için ,
Antikalar için ,
Uluslararası müzayede sonuçlarının belge olarak sunulması

tavsiye edilir. Değerin doğru tespit edilmesi sadece vergi açısından değil, mirasçıların kendi aralarındaki paylaşım uyuşmazlıklarını önlemek açısından da önemlidir. Aksi halde bir mirasçı, düşük değer beyan edilen bir tabloyu alırken diğer mirasçılar bu tablonun aslında daha değerli olduğunu ileri sürerek mirasın iadesini talep edebilir.

Beyanda eksik kalan ya da hiç bildirilmeyen varlıklar için vergi dairesi re’sen tarh yapma hakkına sahiptir. Örneğin, veraset beyannamesinde hiç yer verilmeyen bir koleksiyon saat, başka bir soruşturma sırasında ortaya çıkarsa; bu durumda beyan dışı kalan mal olarak işlem görecek ve %100’ü aşan cezalı vergi tahakkuk ettirilecektir.

Yüksek değerli koleksiyonlar için bir başka risk de, verginin ödenmesinde yaşanabilecek likidite sıkıntısıdır. Özellikle nadir koleksiyon eserlerinin mirasçıların biri tarafından alınması ve karşılığında diğer mirasçılara para ödenmesi gerektiğinde, bu ödeme ertelenirse veya yapılmazsa ciddi hukuki ihtilaflar doğabilir. Aynı zamanda, devletin vergi tahsilatı açısından da bu varlıklar genellikle taşınır mallar olduğundan, tahsilatın gecikmesi veya zora düşmesi mümkündür.

Bu nedenlerle, özellikle 2 milyon TL üzeri değere sahip sanat eserlerinin veya koleksiyon varlıklarının miras planlaması kapsamında mutlaka önceden değerlendirilmesi önerilir. Miras bırakan kişinin sağlığında:

Bu varlıkların envanteri çıkarılmalı,
Bağımsız değerleme raporu alınmalı,
Varsa yurt dışı edinimler belgeye bağlanmalı,
Bir vasiyetname ile kime devredileceği açıkça belirlenmeli,
İstenen takdirde, bu varlıklar için aile vakfı kurulmalı

gibi önlemler alınabilir. Aksi halde miras bırakanın iyi niyetle oluşturduğu koleksiyon, mirasçılar arasında çatışma ve yüksek vergi yükü ile dağılıp gidebilir.

Sonuç olarak, Türkiye’de veraset ve intikal vergisi sistemi, yüksek değerli koleksiyon ve sanat eserlerinin miras yoluyla intikalini doğrudan kapsamakta, ancak uygulamada bu konuya dair özel uzmanlık gerektirmektedir. Vergisel sorumlulukların yerine getirilmesi ve mirasın sağlıklı biçimde paylaşılması için hem vergi hem de miras hukuku alanında uzman danışmanlık alınması büyük önem taşır.

Mirasçıların Paylaşımında Sanat Eserlerinin Değer Tespiti ve Uzman Görüşleri

Sanat eserleri, antikalar, koleksiyonluk saatler ve mücevherler gibi yüksek değerli taşınır mallar, miras hukukunda en fazla anlaşmazlığa yol açan kalemler arasında yer alır. Bu tür varlıklar genellikle nakit gibi bölünebilir olmadığından, mirasçıların eşit paylaşımı sırasında ve konusunda ciddi uyuşmazlıklar doğabilir. Uyuşmazlığın merkezinde çoğu zaman şu temel soru yer alır: “Bu eser gerçekten ne kadar eder?”

Sanat eserlerinin piyasa değeri, taşınmazlar gibi resmi kayıtlarla değil, sanat piyasasının dinamikleriyle belirlenir. Bu durum, objektif değer tespitini zorlaştırır. Örneğin bir tablo, bir müzayedede 2 milyon TL’ye alıcı bulabilirken, özel koleksiyonerler arasında 5 milyon TL’ye kadar alım yapılabiliyor olabilir. Dolayısıyla miras paylaşımı sırasında sanat eserinin hangi değere göre mirasçılara aktarılacağı sorunu ortaya çıkar.

Türk Medeni Kanunu uyarınca mirasçılar, terekeye dahil tüm mallar üzerinde ortak malik konumundadır. Bu ortaklık paylaşılıncaya kadar devam eder. Sanat eserleri gibi yüksek değerde ve bölünemeyen mallar için ise uygulamada en sık kullanılan yöntem ya da şeklinde olur.

Aynen taksimde, bir mirasçı tabloyu alır, diğeri buna denk gelen değerde başka bir malvarlığı unsuru alır. Ancak bu yöntem için sanat eserinin gerçek değerinin tespiti gerekir. İşte bu aşamada alınması zorunlu hale gelir.

1. Değer Tespitinde Kim Yetkilidir?

Sanat eserlerinin miras paylaşımında değer tespiti yapılırken, mahkemeler ve mirasçılar, alanında uzman kişi veya kurumlardan görüş alabilir. Bu kapsamda genellikle şu tür kuruluşlara başvurulur:

Antik A.Ş.
Sotheby’s
Artam
Borusan Sanat

Mahkeme dışı paylaşım süreçlerinde, yukarıda sayılan kurumlardan yazılı ekspertiz raporu alınması mümkündür. Ancak taraflar arasında uyuşmazlık doğarsa, mahkeme hakimi bilirkişi atayarak resmi değer tespiti yapılmasını sağlayabilir. Değerleme raporları; sanat eserinin orijinalliği, teknik durumu, sanatçısı, dönemi, benzer eserlerin piyasadaki satış fiyatları ile yurt içi ve yurt dışı açık artırma sonuçları gibi çok sayıda kriter esas alınarak hazırlanır.

2. Değer Tespitinde Hangi Ölçütler Esastır?

Sanat eserinin miras paylaşımına konu edilmesinde dikkate alınması gereken başlıca unsurlar şunlardır:

Eserin sahibi ressam, heykeltıraş, tasarımcı ya da zanaatkârın piyasadaki prestiji
Orijinal eser mi, sınırlı baskı mı, kopya mı?
Yıpranma, restorasyon ihtiyacı, çerçeve durumu
Yağlı boya, gravür, karakalem gibi özellikler ve kullanılan malzemenin kalitesi
Son 5 yıl içinde benzer eserlerin açık artırma ya da özel satış değerleri

Bu kriterler ışığında yapılan değerleme raporu, mirasçılar arasında adil bir paylaşım yapılabilmesi açısından temel teşkil eder.

3. Eserin Satışı veya Aynen Taksimi

Sanat eseri paylaşımı iki şekilde çözümlenebilir:

Mirasçılardan biri eseri değerine karşılık alır, diğer mirasçılara denkleştirme yapılır.
Eser müzayede yoluyla satılır ve elde edilen gelir mirasçılara paylaştırılır.

Ancak bazı durumlarda eser manevi veya ailevi değer taşıyorsa, taraflar satışı kabul etmeyebilir. Bu gibi hâllerde eserin korunması ve paylaşıma konu olmaması yönünde anlaşmalar yapılabilir. Veya eserin gelir getiren bir varlık haline getirilmesi sağlanabilir (örneğin sanat vakfına devredilerek sergilenmesi).

4. Yurt Dışı Satış veya Transferlerde Hukuki Sınırlar

Sanat eserlerinin miras yoluyla paylaşımı sırasında bir diğer önemli konu, eserin yurtdışına çıkarılmak istenmesidir. Eğer eser 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında “kültür varlığı” sayılıyor ise, bu durumda yurt dışına çıkarılması yasaktır. Bu durum, eserin satışını da etkiler. Zira bazı koleksiyoncular yalnızca uluslararası satış yolunu tercih eder.

Bu nedenle değer tespiti aşamasında yalnızca piyasa değeri değil, da dikkate alınmalı, mirasçılar olası vergi ve kültür varlığı kısıtlamalarına karşı uyarılmalıdır.

5. Mirasçılar Arası Anlaşmazlıkların Önlenmesi

Sanat eserleri ve koleksiyon ürünleri, yalnızca maddi değerleri ile değil, duygusal ve sembolik anlamlarıyla da mirasçılar arasında çekişme yaratabilir. Bu nedenle değer tespitinin profesyonelce yapılması, hem adil paylaşım hem de açısından önemlidir.

Taraflar arasında anlaşma sağlanamıyorsa, hâkimin terekenin paylaşımı sırasında eserin satılmasına karar verme yetkisi vardır. Bu satış genellikle icra yolu ile değil, bilirkişi marifetiyle piyasa değerine yakın bir açık artırma ile gerçekleştirilir.

Sonuç olarak, sanat eserlerinin miras yoluyla paylaşımı, sadece maddi değil aynı zamanda teknik, duygusal ve kültürel boyutlar içeren karmaşık bir süreçtir. Bu süreçte, tarafların karşılıklı haklarını koruyacak şekilde uzman değerleme hizmeti alınmalı, gerektiğinde dava dışı çözüm yöntemleri tercih edilmelidir. Bu da ancak konuyu hem sanat hem de miras hukuku açısından değerlendirebilen profesyonel bir avukatlık hizmeti ile mümkündür.

Yurt Dışında Bulunan Sanat Eserleri Üzerinde Türk Miras Hukukunun Etkisi

Küreselleşen dünyada yüksek gelirli bireylerin sanat koleksiyonları artık yalnızca Türkiye sınırlarıyla sınırlı kalmamaktadır. Yurtdışındaki müzayedelerden alınan tablolar, Avrupa’daki galeri yatırımları, Dubai ve Londra’daki özel koleksiyonlar gibi çeşitli sanat varlıkları, Türkiye’de ikamet eden veya Türk vatandaşı olan kişilerin malvarlıkları arasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu bağlamda, yurtdışında bulunan sanat eserlerinin vefat eden kişinin mirası kapsamında değerlendirilmesi ve Türk miras hukukunun bu varlıklar üzerindeki etkisi önem arz eder.

Türk Medeni Kanunu'na göre, bir kişinin ölümüyle birlikte terekesi, yani tüm malvarlığı, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki mallar ile birlikte kapsar. Ancak bu tür varlıkların mirasçılara intikali ve hukuki kontrolü, sadece Türk hukukuna değil, da bağlıdır.

1. Türk Miras Hukukunun Uygulanacağı Haller

5718 sayılı ’un 20. maddesine göre, miras, ölen kişinin

Paris’te bir galeride sergilenen tablo,
Londra’da kasada muhafaza edilen özel koleksiyon saat,
Dubai’de satın alınmış bir çağdaş sanat eseri

Türk vatandaşına aitse ve terekeye dahilse, bu eserlerin paylaşımı Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre yapılır. Ancak uygulamada, bu teorik hakların fiilen kullanımı bir dizi pratik sorunla karşılaşır.

2. Yurtdışındaki Eserlerin Tespiti ve Erişimi

Mirasçılar için en büyük zorluk, yurtdışında bulunan sanat eserlerinin ve gerektiğinde bu eserlere dır. Türkiye’de bir miras mahkemesi, yurtdışındaki galeri, depo, banka kasası veya koleksiyon merkezi üzerinde doğrudan icra yetkisine sahip değildir. Bu nedenle:

İlgili ülke hukukuna göre tanıma ve tenfiz işlemi yapılması,
Yerel avukatlar aracılığıyla terekeye müdahale yetkisi alınması,
Yabancı mahkemelerde Türk mirasçılar adına hak iddia edilmesi

gibi prosedürler gerekir. Bu işlemler uzun, masraflı ve teknik açıdan karmaşıktır. Ayrıca, eserin bulunduğu ülke eğer bu eserin menşeini sorgularsa,

3. Miras Beyanında Yurtdışı Sanat Eserlerinin Gösterilmesi

Türkiye’de veraset ve intikal vergisi beyannamesi verilirken, yurtdışında bulunan eserlerin de beyan edilmesi esastır. Ancak pratikte bu eserler çoğu zaman bildirilmez ya da beyan dışı bırakılır. Bu durum:

Vergi ziyaı riski,
İleride yapılacak vergi incelemesi sırasında cezalı işlem uygulanması,
Diğer mirasçılar tarafından mirastan mal kaçırma davası açılması

gibi ciddi sonuçlar doğurabilir. Beyan edilecek sanat eserlerinin değerlemesi, bulunduğu ülke para birimi ve piyasa değeri üzerinden yapılarak Türk Lirası karşılığıyla gösterilmelidir. Varsa uluslararası müzayede sonuçları ya da fatura kayıtları eklenmelidir.

4. Kültür Varlığı Niteliğindeki Eserlerin Geri Getirilmesi

Yurtdışındaki bazı sanat eserleri, Türk Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma mevzuatına göre tarihi ve kültürel değer taşıyorsa, bu durumda Kültür ve Turizm Bakanlığı devreye girerek . Özellikle Osmanlı dönemine ait dini objeler, yazmalar, hat levhaları, minyatürler, eski kıymetli el yazmaları bu kapsama girebilir.

Bu tür eserlerin miras yoluyla yurtdışına çıkmış olması bile, zaman zaman tartışma yaratmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti, 2000’li yıllardan itibaren yurt dışında bulunan bazı kültür varlıklarını geri almak için diplomatik ve hukuki girişimlerde bulunmuştur. Bu nedenle mirasçılar, yurtdışındaki eserlerin statüsünü dikkatle araştırmalı, gerektiğinde Bakanlık görüşü almalıdır.

5. Mirasçılar Arasında Hak Eşitliği Nasıl Sağlanır?

Yurtdışında bulunan sanat eserine yalnızca bir mirasçının ulaşımı varsa ya da bu eseri tek taraflı olarak elinde tutuyorsa, diğer mirasçılar bu duruma itiraz edebilir. Bu durumda açılacak davasında, yurtdışındaki sanat eserinin tespiti ve Türkiye’ye getirilmesi talep edilebilir. Eğer eser Türkiye’ye getirilemiyorsa, yurtdışı piyasa değeri esas alınarak diğer mirasçılara para olarak denkleştirme yapılması gündeme gelir.

6. Önleyici Tedbir: Miras Planlamasında Sanat Varlıkları

Yurtdışında sanat koleksiyonu bulunan varlıklı bireylerin, bu eserlerin ölüm sonrası paylaşımına ilişkin sorun yaşamamak için önceden vasiyetname düzenlemeleri, uluslararası hukuk danışmanlığı alarak saklama yöntemlerini belirlemeleri önerilir. Özellikle İngiltere, İsviçre ve ABD gibi ülkelerde sanat varlıkları için özel tröst (trust) mekanizmaları da tercih edilmektedir.

Sonuç olarak, Türk vatandaşlarına ait olan sanat eserleri yurtdışında bulunsa dahi Türk miras hukukunun kapsamında değerlendirilir. Ancak bu varlıkların fiilen tespit edilmesi, paylaşılması ve vergilendirilmesi ciddi bir uzmanlık gerektirir. Mirasçılar arasındaki olası ihtilafların önlenmesi ve devlet nezdinde vergi ve kültür varlığı yükümlülüklerinin doğru şekilde yerine getirilmesi için, bu süreçlerin hem Türkiye'de hem yurtdışında deneyimli hukukçular eşliğinde yürütülmesi gereklidir.

Koleksiyon Ürünlerinin Yurt Dışına Çıkarılması ve Kültür Varlıkları Mevzuatı

Sanat eserleri ve koleksiyon ürünleri yalnızca estetik değerleriyle değil, aynı zamanda ekonomik ve tarihî nitelikleriyle de önem taşır. Bu eserlerin yurt dışına çıkarılması, özellikle Türkiye gibi kültürel mirası zengin ülkelerde, hem bireysel hem de kamusal sorumluluklar doğurur. Miras yoluyla elde edilen bir koleksiyonun ya da aileden kalan bir sanat eserinin yurt dışına çıkarılması, çoğu zaman sadece bir tasarruf işlemi değil; aynı zamanda tir.

Türkiye’de bu konu esas olarak 2863 sayılı ile düzenlenmiştir. Kanun, taşınır kültür varlıklarının ülke dışına izinsiz çıkarılmasını yasaklamakta ve bu eylemi suç olarak düzenlemektedir. Bu nedenle koleksiyon ürünlerinin yurt dışına gönderilmesi, sergilenmesi veya satılması gibi durumlarda bu yasa çerçevesinde hareket edilmesi zorunludur.

1. Kültür Varlığı Nedir? Hangi Koleksiyonlar Bu Kapsama Girer?

2863 sayılı Kanun’un 3. maddesine göre kültür varlığı, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olan; estetik, arkeolojik, etnografik, bilimsel veya sanatsal değer taşıyan taşınır ya da taşınmaz eserlerdir. Özellikle şu gruplar yasa kapsamındadır:

Osmanlı ve Selçuklu dönemine ait hat levhaları, minyatürler, kitaplar
El yazması Kur’an-ı Kerim ve dini kitaplar
Antik Roma, Bizans ve İslam uygarlıklarına ait objeler
Tarihi nitelik taşıyan geleneksel takılar, kılıçlar, saatler
Etnoğrafik koleksiyonlara dahil halılar, kilimler, kıyafetler

Bu eserler özel şahıslara ait olsa dahi, ve bu eserler üzerinde yapılacak işlemler Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın iznine tabidir. Dolayısıyla, bir mirasçının kendisine intikal eden sanat eserini yurtdışına çıkarması veya satması planlandığında, önce bu eserin “kültür varlığı” olup olmadığının araştırılması gereklidir.

2. Yurt Dışına Çıkarma İzni Nasıl Alınır?

Taşınır bir koleksiyon parçasının yurt dışına çıkarılması için Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan izin alınması zorunludur. Bu izin için aşağıdaki adımlar izlenir:

Eserin bulunduğu ildeki başvuru yapılır.
Eser uzmanlar tarafından yerinde incelenir, fotoğraflanır ve raporlanır.
Kültür varlığı niteliği taşıyıp taşımadığı değerlendirilir.
Kültür varlığı değilse, çıkış izni verilir. Aksi halde yurtdışı çıkışı yasaklanır.

Bu süreç, başvuru yoğunluğuna göre birkaç haftayı bulabilir. Ayrıca, eser yurtdışına

3. İzin Alınmadan Yurt Dışına Çıkarma Durumunda Ne Olur?

İzin alınmadan kültür varlığı niteliğindeki bir eserin yurt dışına çıkarılması 2863 sayılı Kanun’un 68. maddesi uyarınca suçtur. Bu durumda:

Eser gümrükte tespit edilirse el konulur.
İlgililer hakkında adli soruşturma başlatılır.
1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ve adli para cezası uygulanabilir.
Eser kamu mülkiyetine geçirilir, iadesi mümkün olmaz.

Uluslararası alanda da Türkiye, UNESCO’nun 1970 tarihli “Kültür Varlıklarının Yasa Dışı İhracının Önlenmesine Dair Sözleşmesi”ne taraftır. Bu sayede yurt dışına kaçırılan eserlerin bulunduğu ülkelerden . Türkiye son yıllarda bu yolla pek çok eseri ülkeye geri kazandırmıştır.

4. Mirasçılar Ne Yapmalı? Hukuki Sorumluluklar

Miras yoluyla kendisine koleksiyon parçası geçmiş olan kişi, bu eserin kültür varlığı olup olmadığını araştırmakla yükümlüdür. Aksi hâlde, eserin hukuken sınırlı bir varlık olduğu sonradan anlaşıldığında hem kendisi hem de diğer mirasçılar hukuki ve cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.

Bu tür durumlarda mirasçının:

Yetkili müzeye veya il kültür müdürlüğüne danışarak ön inceleme istemesi,
Uzman bir sanat tarihçisi veya avukatla birlikte envanter çalışması yaptırması,
Varsa aile koleksiyon kayıtlarını inceletmesi,
Kültür varlığı olan eserleri sigortalatması ve koruma tedbirleri alması

hukuki güvenlik açısından önerilir.

5. Kültür Varlığı Eserlerin Yurt Dışında Satışı Mümkün mü?

Eser kültür varlığı niteliği taşıyorsa, yurt dışında satılması kesinlikle yasaktır. Ancak eser kültür varlığı değilse, yurtdışında özel müzayedelere çıkarılması mümkündür. Bu tür satışlarda vergi mevzuatı ve menşe ülke düzenlemeleri dikkate alınmalı, satış sözleşmeleri detaylı hazırlanmalıdır.

Bazı koleksiyonerler, eserlerini yurtdışında vakıf ya da fonlar aracılığıyla koruma altına almayı tercih etmektedir. Bu yöntemde vergi avantajı, koleksiyonun korunması ve miras paylaşımı açısından daha güvenli bir yapı kurulabilir.

6. Sonuç

Sanat eserlerinin ve koleksiyon parçalarının yurt dışına çıkarılması, sadece kişisel mülkiyet hakkıyla sınırlı olmayan; kamu yararını, kültürel mirası ve vergi düzenlemelerini ilgilendiren çok yönlü bir konudur. Mirasçılar, bu eserlerin devri ve nakli sırasında yalnızca medeni hukuk değil, aynı zamanda kültür varlıkları mevzuatına da uygun hareket etmek zorundadır. Aksi hâlde yüksek para cezaları, hapis cezası ve eserin kamulaştırılması gibi ağır sonuçlarla karşılaşabilirler. Bu nedenle her işlem öncesinde alanında deneyimli bir hukukçudan görüş alınması ve eserlerin hukuki statüsünün netleştirilmesi büyük önem taşır.

Muvazaa, Saklama ve Gizli Malvarlığı İddialarına Karşı Hukuki Tedbirler

Sanat eserleri, koleksiyon ürünleri ve yüksek değere sahip taşınırlar; sadece estetik ya da kültürel kıymetleriyle değil, aynı zamanda malvarlığı paylaşımında doğurdukları etkilerle de dikkat çeker. Özellikle bu tür varlıkların görünürlüğünün sınırlı olması ve uluslararası mülkiyet rejimlerine tabi bulunması, miras hukuku bağlamında çeşitli riskleri ve iddiaları gündeme getirir. Bu çerçevede en sık karşılaşılan hukuki problemlerden biri, diğer mirasçılar tarafından ileri sürülen muvazaa, saklama ve gizli malvarlığı iddialarıdır.

Bu iddialar, miras bırakanın ölümünden sonra ortaya çıkan miras paylaşımı sürecinde sıkça karşılaşılan, hem hukuki hem de psikolojik boyutları olan tartışmalı konulardır. Özellikle yurt dışında bulunan sanat eserleri, gizli banka kasalarında muhafaza edilen değerli objeler veya belgelenmemiş koleksiyonlar söz konusu olduğunda, bir mirasçının bu varlıkları sakladığı, muvazaalı işlemlerle diğerlerinden gizlediği yönündeki suçlamalar artmaktadır. Bu durumlarda hukuken nasıl hareket edileceği, hem hakkaniyetin tesisi hem de hukuki güvenliğin sağlanması açısından önemlidir.

1. Muvazaa Nedir ve Miras Hukukunda Nasıl Ortaya Çıkar?

Muvazaa, tarafların üçüncü kişileri aldatmak amacıyla gerçek iradelerine aykırı bir işlem yapmalarıdır. Miras hukukunda bu kavram, genellikle miras bırakanın ölümünden önce bazı mallarını tapuda satış gibi göstererek gerçekte bir bağış yapması, böylece mirasçılarından mal kaçırması şeklinde gündeme gelir.

Sanat eserleri ve koleksiyonlar söz konusu olduğunda ise muvazaa; genellikle bir eserin başka bir kişiye devredilmiş gibi gösterilmesi, sahte fatura düzenlenmesi veya eserin bir sergiye verildiği iddiasıyla mülkiyet dışına çıkarılması gibi şekillerde ortaya çıkar. Bu tür durumlar, saklı paylı mirasçılar tarafından tenkis davası veya muvazaanın iptali davası yoluyla yargıya taşınabilir.

2. Saklama İddiası ve Mirastan Mal Kaçırma Davaları

Saklama, genellikle fiili bir gizleme davranışı olarak tanımlanır. Örneğin, kardeşlerden birinin yurt dışında bulunan tabloyu kasasında tuttuğu, ancak miras beyannamesine dahil etmediği iddia ediliyorsa bu durum “saklama” olarak değerlendirilir.

Bu iddiaya dayalı olarak açılacak olan dava, genellikle mirasın iadesi davası şeklinde olur. Türk Medeni Kanunu’nun 640. maddesine göre, mirasçılardan biri, terekeye dahil olan bir malı gizler, saklar veya tahrif ederse, diğer mirasçılar bu malın terekeye iadesini talep edebilir.

Bu davalarda önemli olan, gizlendiği iddia edilen varlığın gerçekten terekeye dahil olup olmadığının ispatıdır. Sanat eserleri söz konusu olduğunda bu ispat, ciddi bir uzmanlık ve belge gerektirir:

Uluslararası kargo kayıtları
Fatura veya menşe belgeleri
Sergi ya da koleksiyon katalogları
Sanat tarihçisi bilirkişi raporları

Bu deliller, eserin müteveffaya ait olduğunu ve mirasçılar tarafından saklandığını kanıtlamakta kullanılabilir.

3. Gizli Malvarlığı İddiaları ve Hukuki Korunma

“Gizli malvarlığı” kavramı, daha çok yurt dışı banka hesapları, offshore varlıklar ve ismi açıklanmayan koleksiyonlar için kullanılır. Mirasçılardan biri, diğerinin bu tür bir gizli serveti miras beyanına dahil etmediğini ileri sürüyorsa, bu durumda mahkemeye başvurularak terekenin tam tespiti talep edilebilir.

Uygulamada, bu tür iddiaların delillendirilmesi oldukça güçtür. Ancak aşağıdaki önlemler ve araçlar bu süreci hukuki zemine oturtabilir:

Interpol veya Europol işbirlikleri çerçevesinde eser izleme talepleri
Uluslararası bankalara yazılacak bilgi talepleri (istisnai)
İhtiyati tedbir ve delil tespiti talepleri
Vasiyetnamenin açılmasını ve mülkiyetin detaylandırılmasını talep etme

Bu noktada miras davası süreci ile birlikte ceza hukuku da devreye girebilir. Eğer gizleme kastı sabit olursa, Türk Ceza Kanunu’nun 161. maddesi gereği “güveni kötüye kullanma” suçu gündeme gelebilir.

4. Hukuki Tedbirler: Tespit, İhtiyat ve Paylaştırma Öncesi Koruma

Sanat eserlerinin veya değerli koleksiyonların muvazaa ya da saklama yoluyla kaybı riskine karşı, mirasçılar şu hukuki tedbirleri gündeme getirebilir:

Delil Tespiti: Özellikle yurt dışındaki koleksiyonlara ilişkin belge ve kayıtların kaybolmaması için mahkemeden delil tespiti talep edilebilir.
İhtiyati Tedbir: Belirli bir sanat eseri üzerinde tasarruf yetkisinin durdurulması için ihtiyati tedbir kararı alınabilir.
Vasiyetnamenin Hükümsüzlüğü Davası: Muvazaa içeren vasiyetnameye karşı geçersizlik davası açılabilir.
Tenkis Davası: Saklı paylara zarar veren bağış veya devir işlemlerine karşı tenkis talep edilebilir.

5. Önleyici Strateji: Şeffaf Miras Planlaması

Tüm bu sorunların yaşanmaması için, yüksek varlığa sahip bireylerin yaşamları boyunca profesyonel bir

Vasiyetname veya miras sözleşmesi hazırlanmalı,
Eserler envantere alınmalı ve sigortalanmalı,
Paylaştırma yöntemleri açıkça belirtilmeli,
Gerekirse uluslararası miras danışmanlarıyla çalışılmalıdır.

Böylece hem mirasçılar arası ihtilaflar önlenir, hem de iddia ve dava süreçlerinin doğuracağı maddi-manevi yıpranmanın önüne geçilmiş olur.

Sonuç olarak, muvazaa ve saklama gibi iddialar sanat varlıklarının devrinde sıklıkla karşılaşılan ciddi hukuki meselelerdir. Bu tür durumlara hazırlıklı olmak, önleyici stratejiler geliştirmek ve gerektiğinde uzman hukukçularla çalışmak, yüksek değere sahip tereke varlıklarının güvenli ve adil şekilde paylaşımını mümkün kılar.

Vergi Hukuku Açısından Sanat ve Koleksiyon Mirasının Değeri ve Bildirimi

Sanat eserleri ve koleksiyon ürünleri, yüksek ekonomik değeri olan, sınırlı erişilebilirliğe sahip ve uzmanlık gerektiren varlıklardır. Bu nedenle, bu tür varlıklar mirasın bir parçası olduğunda yalnızca özel hukuk boyutuyla değil, aynı zamanda vergi hukuku açısından da değerlendirilmelidir. Özellikle Türkiye’de veraset ve intikal vergisi uygulamaları ile beyan zorunlulukları, sanat ve koleksiyon ürünlerine yönelik ayrı bir dikkat gerektirir.

1. Veraset ve İntikal Vergisinin Kapsamında Sanat Varlıkları

7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’na göre, bir kişinin ölümünden sonra mirasçılara geçen tüm malvarlığı unsurları vergiye tabidir. Bu kapsamda;

Sanat eserleri (resimler, heykeller, gravürler, fotoğraf koleksiyonları),
Nadir bulunan antika eşyalar, mücevher ve saatler,
Değerli taş koleksiyonları veya pul, para, obje gibi koleksiyonlar,
Belirli sanat galerilerinde veya koleksiyon kasalarında saklanan yüksek kıymetli objeler

mirasın bir parçası olarak veraset ve intikal vergisine tabi tutulur. Bu nedenle mirasçılar, vergi dairesine verilen beyannameye bu varlıkları açıkça dahil etmekle yükümlüdür.

2. Sanat ve Koleksiyonların Beyan Edilmemesi Durumunda Riskler

Uygulamada birçok yüksek gelir grubuna ait birey, miras bıraktığı sanat eserlerini beyan etmeksizin bir miras planlaması yapar. Ancak bu yaklaşım, vergi hukuku açısından ciddi yaptırımları beraberinde getirir:

Vergi ziyaı cezası: Beyan dışı kalan her varlık için vergi ziyaı ve gecikme faizi uygulanır.
Usulsüzlük cezası: Beyannameye kasten eksik bilgi verilmesi durumunda usulsüzlük cezası uygulanır.
Ceza soruşturması: Kasten beyan dışı bırakılan yüklü malvarlığı unsurları hakkında vergi suçu oluşabilir.

Bu cezalar yalnızca mirasçılar için değil, bazı hallerde miras bırakanın sağlığında yapılan muvazaalı devirler için de gündeme gelebilir.

3. Değer Tespiti ve Vergi Matrahının Belirlenmesi

Sanat eserlerinin ve koleksiyon ürünlerinin veraset ve intikal vergisine esas olacak , sıradan taşınır mallardan farklıdır. Bu varlıklar için piyasa değeri, marka değeri, sanatçının bilinirliği ve eserin özgünlüğü gibi unsurlar dikkate alınmalıdır.

Beyan sürecinde aşağıdaki belgelerle birlikte değer tespiti yapılabilir:

Uzman bilirkişi raporları
Uluslararası müzayede katalog fiyatları
Sanat danışmanı görüşleri
Galerilerden alınmış resmi değerleme belgeleri

Vergi dairesi, bu tür yüksek değerli taşınırların değer tespitinde genellikle inceleme başlatabilir. Bu nedenle doğru belgelerle, piyasa rayicine uygun bir beyan yapılması önemlidir.

4. Yurtdışındaki Sanat Eserlerinin Bildirimi

Eğer sanat eseri yurtdışında bulunuyorsa, Türk vergi hukukunda da bu varlık beyannameye dahil edilmelidir. Türk vatandaşının ölümünden sonra, onun yurt dışı mülkiyetleri de Türkiye’deki vergiye tabidir. Bu nedenle;

İsviçre’deki bir galeride yer alan tablo,
ABD’deki özel bir koleksiyonda saklanan sanat eseri,
Londra’da bir kasada duran heykel veya antika obje

Türk vergi mevzuatı açısından olarak kabul edilir. Beyan edilmemeleri halinde, uluslararası vergi bilgi değişimi (CRS - Common Reporting Standard) çerçevesinde ortaya çıkmaları durumunda cezai risk doğar.

5. Sanat Galerisi veya Koleksiyoncu Kayıtları ve İspat Yükü

Vergi daireleri, sanat ve koleksiyon varlıklarının varlığını ve değerini incelemek için galerilerden, müzayedelerden ve hatta müze arşivlerinden bilgi talep edebilir. Bu noktada ispat yükü mirasçılardadır. Yani mirasçılar;

Bu varlıkların gerçekten var olup olmadığını,
Gerçek değerlerini,
Kime ait olduklarını,
Ne şekilde saklandıklarını

belgelendirmekle yükümlüdür. Beyan edilmemiş ancak ortaya çıkan bir sanat eseri hakkında ispat yükü genellikle yöneltilir. Eserin değerinin düşük gösterilmesi veya kayıt dışı bırakılması, vergi kaçakçılığı ile eşdeğer görülebilir.

6. Önleyici Yaklaşım: Vergi Planlamasında Uzmanlık

Sanat eserlerinin ve koleksiyonların miras beyanına dahil edilmesi, yalnızca mali bir yükümlülük değil, aynı zamanda profesyonel planlama gerektiren bir süreçtir. Bu nedenle:

Ölüm öncesi dönemde değerleme raporlarının hazırlanması,
Vasiyetnamede bu eserlerin açık şekilde belirtilmesi,
Her sanat eserinin bir envanter listesiyle desteklenmesi,
Yurt dışındaki eserler için uluslararası danışmanlık alınması

vergi risklerinin minimize edilmesini sağlar. Ayrıca vergi mevzuatına uyumun sağlanması, mirasçılar arasındaki hukuki ihtilafların da önüne geçilmesini kolaylaştırır.

Sonuç olarak, yüksek değere sahip sanat eserleri ve koleksiyonlar veraset ve intikal vergisi açısından ciddi önem arz eder. Bu tür varlıkların beyanı ve değerlemesi, uzmanlık isteyen bir süreçtir. Eksik veya hatalı beyanda bulunmak, yalnızca cezai sonuçlar değil, aynı zamanda mirasçılar arasında güvensizlik ve dava riskini de beraberinde getirir. Bu nedenle alanında deneyimli bir hukukçu ve vergi danışmanıyla sürecin yönetilmesi elzemdir.

Sonuç ve Profesyonel Hukuki Destek Önemi

Sanat eserleri, koleksiyon ürünleri, nadir objeler ve yüksek değere sahip taşınır mallar; klasik miras varlıklarından farklı bir hukukî ve vergisel zemine oturur. Bu tür varlıklar genellikle özel saklama yöntemleri, karmaşık sahiplik ilişkileri ve uluslararası bağlamlar içerdiğinden, gerek miras bırakanın yaşamı süresince gerekse vefat sonrasında önemli riskleri barındırır. Özellikle zengin ve elit kesimlere ait ailelerin sanat yatırımları ve koleksiyon yönetimi, yalnızca servet devamlılığı açısından değil, aynı zamanda aile içi barış ve hukuki güvenlik bakımından da stratejik bir planlama gerektirir.

Yukarıdaki bölümlerde detaylı olarak ele aldığımız üzere;

Sanat eserlerinin mülkiyetinin tespiti ve devri,
Yurt dışındaki koleksiyonların hukuki statüsü,
Kripto varlıklarla satın alınan sanat ve gayrimenkullerin takibi,
Veraset ve intikal vergisi açısından doğru değerleme ve beyan,
Muvazaa, gizleme ve mirasçılar arası ihtilaf riskleri

gibi konular, ancak alanında yetkin hukukçular ve danışmanlarla çalışılması halinde başarıyla yönetilebilir. Aksi durumda, yıllar boyunca oluşturulmuş kültürel ve maddi servet, mirasçılar arasında yıkıcı uyuşmazlıkların konusu haline gelebilir ya da vergi cezaları nedeniyle büyük maddi kayıplarla karşılaşılabilir.

Özellikle İstanbul gibi metropollerde yaşayan, uluslararası gayrimenkul ve sanat yatırımı bulunan ailelerin; profesyonel bir hukuki miras planlaması süreci başlatması, her bir varlığın kayıt altına alınmasını sağlaması ve paylaşımın şeffaf şekilde organize edilmesi, ileride doğabilecek anlaşmazlıkların önüne geçer. Bu bağlamda; hem miras bırakanın vasiyet iradesi korunur, hem de mirasçıların eşitlik ve adalet beklentisi karşılanmış olur.

Varlık yapısı içerisinde sanat eserleri, lüks objeler, koleksiyon ürünleri, yurt dışı portföyler veya kripto varlıklarla edinilmiş mallar bulunan ailelerin; hukuki ve vergisel yükümlülükleri titizlikle yönetmeleri gerekmektedir. Bu alanlarda atılacak her yanlış adım, telafisi güç zararlara ve mirasın parçalanmasına yol açabilir. Dolayısıyla, bu tür özel miras planlamalarında yalnızca vergi mevzuatına hâkim değil, aynı zamanda sanat hukuku, miras hukuku ve uluslararası mal rejimleri hakkında uzmanlığa sahip bir avukatlık bürosu ile çalışmak, sürecin sağlıklı yürütülmesi için vazgeçilmezdir.

Avukat İnanç Eker Hukuk Bürosu olarak, yüksek değerli sanat ve koleksiyon varlıklarının miras planlaması, vergiye tabi devri, muvazaa risklerine karşı önleyici danışmanlık, ihtilaf halinde miras davalarının yönetimi gibi alanlarda profesyonel destek sunuyoruz. İstanbul Kadıköy'de konumlanan büromuz, ulusal ve uluslararası müvekkillerine özgün hukuki çözümler üretmektedir.

Sanat ve koleksiyonlarınızın hukuki kaderini tesadüflere bırakmak yerine, uzman bir hukukçunun rehberliğinde güvenli bir miras planlaması yapın. Ayrıntılı danışmanlık hizmetlerimiz ve özel çalışma dosyalarımız için bizimle iletişime geçebilirsiniz.

İletişim:
Av. İnanç Eker Hukuk Bürosu
Adres: Teknik Yapı Concord, Dumlupınar, Yumurtacı Abdi Bey Cd. Sitesi 2. Etap C Blok Kat 19 Daire 178, Kadıköy / İstanbul
Telefon: 0532 245 74 66
WhatsApp: Mesaj Gönderin
Google Haritalar: Konumumuzu Görüntüleyin
Web: www.inanceker.av.tr

Sanat Eseri Miras